Solo Proje| Denetimsiz seçim yasakları basının sosyal medyada bahanesi oldu – Dilara Eldaş
16 Nisan 2017’de yapılan Referandum sürecinde Türkiye, medyanın tartışmalı seçim yasakları ile yüzleşmek durumunda kaldı. Başta Türkiye Cumhuriyeti’nin devlet televizyonu TRT olmak üzere, özel kanallar ve gazeteler Türkiye referanduma giderken yanlı, taraflı davrandı; farklı görüşlere eşit söz hakkı vermedi, tek bir görüş etrafında yaptığı haberlerin yanı sıra, taraf tuttuğu görüşü “zedeleyebilecek” haberleri de hiç görmemeyi tercih etti.
Dilara Eldaş
Kadir Has Yeni Medya Yüksek Lisans
Buna sebep olan durumların başında; Yüksek Seçim Kurulu (YSK)’na tarafından “yayın durdurma cezası”nın kaldırılması geldi. Medyanın seçim sürecinde tarafsızlık ilkesini koruyarak yayın yapmasının denetimi keyfileşince, sadece televizyon kanalları değil, bu kanalların sosyal medya hesapları; hatta yazarları, son dakika haberleri çok takip edilen gazetelerin sosyal medya hesapları da durumdan istifade etti.
Referanduma saatler kala yönlendirici haberler yapıldı
Kararsız seçmenlerin son ana kadar fikrini değiştirebildiği tüm resmi kamuoyu anket şirketleri tarafından da belirtilen bir gerçek. Ve özellikle bu referandum öncesinde bilinen bir gerçek daha vardı: Anketlerde birbirine yakın çıkan Evet ve Hayır oylarının arayı açması, kararsız seçmenlerin elindeydi.
Bırakın televizyon ve gazete yayınlarını, seçim yasağı kapsamında zaten denetlenmeyen sosyal medya da tabir-i caizse bir “çığırtkanlık” ortamına dönüştü. Anlık yayıncılığın tüm gücünü kullanan gazeteler, çığırtkanlığa soyunarak kararsız seçmenin peşine düştü. İlkeli, tarafsız, eşit yayıncılığın olmadığı bir ortamda seçime günler, saatler kala bile durum değişmedi. Aksine aynı hızla devam etti. Manipülatif haberler yapıldı.
Aşağıdaki araştırma için, bu konuda sosyal medyada aktif paylaşım yapan 5 büyük gazete incelendi. Özellikle hem geleneksel tarafta baskın, hem web-siteleri ve sosyal medya takipçi – etkileşim sayıları ile etkin olan, ve belirli bir tandansta yayın yaptığı iddiasıyla hareket eden gazeteler seçildi. Bunlar: Sabah Gazetesi, Milliyet Gazetesi, Hürriyet Gazetesi, Cumhuriyet Gazetesi ve Sözcü Gazetesi’nin resmi sosyal medya hesapları. Her bir hesabın özellikle seçim günü ve iki gün öncesine kadar paylaştığı tweet’ler incelendi. Aşağıda seçim yasakları sürecini ve gazetelerin sosyal medyadaki tavrını bulabilirsiniz.
Referandum’da seçim yasağı var mı, yok mu?
8 Şubat 2017’de Türkiye Cumhuriyeti’nin yönetim sistemini kökten değiştirecek olan Başkanlık Sistemi Referandumu’nun yapılacak tarihi (16 Nisan 2017) açıklandı.
Ertesi gün, 9 Şubat 2017’de AK Parti olağanüstü hal yetkisiyle yeni bir kararname için kolları sıvadı: Seçim dönemlerinde eşitlik ilkesine göre yayın yapmayan özel radyo ve televizyonlara, Yüksek Seçim Kurulu’nca verilen yayın durdurma cezası kaldırıldı.
Bununla birlikte, YSK’dan seçimden hemen önce medya kuruluşlarına yine de uyarı niteliğinde bir yazı geldi:
Yüksek Seçim Kurulu’nun yayın yasağına ilişkin kararı:
“YSK; 14 Şubat 2017 tarihli ve 93 sayılı kararının sonuç bölümünün 1/g maddesinde, “Siyasi partilerin oy verme gününden önceki yirmi dört saate kadar olan sürede radyo ve televizyonlarda birlikte veya ayrı ayrı açık oturum, röportaj, panel gibi programlara katılarak görüşlerini açıklayabilecekleri” belirtilmiştir.
14 Şubat 2017 tarihli ve 100 sayılı kararının sonuç bölümünün 1. maddesinde, “Medya hizmet sağlayıcılarının, halkoylamasının başlangıç tarihi olan 16 Şubat 2017 tarihinden oy verme gününden önceki yirmi dört saate kadar (14 Nisan 2017 Cuma günü, saat 24.00) olan sürede siyasi reklam yayınlayabilecekleri” ifade edilmiştir.
Yüksek Seçim Kurulunun söz konusu kararlarından görüleceği üzere, yayın yasakları 14 Nisan 2017 Cuma gecesi (bu gece) saat 24.00’ten itibaren başlayıp, oy verme günü olan 16 Nisan 2017 Pazar günü Yüksek Seçim Kurulu tarafından açıklanacak saate kadar sürecektir.
Medya hizmet sağlayıcılarının dikkatine sunulur.”
10 gün öncesinden başlayan sınırlamalar da var
Yüksek Seçim Kurulu, 298 sayılı Kanun’un “Basın, iletişim araçları ve İnternet’te propaganda” başlıklı 55/B maddesi uyarınca: “… Oy verme gününden önceki 10 günlük sürede… basın ve yayın araçları ile kamuoyu araştırmaları, anketler, tahminler, bilgi ve iletişim telefonları yoluyla mini referandum gibi adlarla bir siyasi partinin veya adayın lehinde veya aleyhinde veya vatandaşın oyunu etkileyecek biçimde yayın ve herhangi bir surette dağıtımın yapılamayacağına…” karar vermiş olup, bu karara göre 06.04.2017 tarihinden itibaren (06.04.2017 gülü gazeteler dahil olmak üzere) kamuoyu araştırması, anket, tahmin, bilgi iletişim telefonları yoluyla mini referandum gibi adlarla bir siyasi partinin veya adayın lehinde veya aleyhinde veya vatandaşın oyunu etkileyecek biçimde yayın yapılması yasaktır.
Köşe yazarı yorumu paylaşmak da kural kapsamında
“Oy verme gününden önceki gün (15.04.2017) saat 18:00’den sonra yapılacak yayınlarda, propaganda maksatlı ve oy vermenin tam bir serbestlikle yapılmasına tesir edebilecek mahiyette haber, yorum ve köşe yazısı yayınlanması yasaktır.”
Gazetelerin sandık açılana kadar attıkları tweet’ler
Türkiye’de en çok kullanılan sosyal medya araçları, Twitter, Facebook ve Instagram. Bunların arasından Twitter, siyasi görüş ve yorumların en çok paylaşıldığı yer olarak öne çıkıyor. Gazeteler de bu konuda Twitter’ı etkin bir şekilde kullanıyor. Twitter’da takip edilen en çok 5 gazetenin referandum günü ve öncesindeki 48 saat dil kullandıklarının kelime analizi şöyle:
Neden önemli?
Referandum anketleri seçimin son gününe kadar milyonlarca kararsız seçmenin bulunduğunu belirtiyor. Bu anlamda medya kuruluşları da referanduma saatler kala yaptıkları paylaşımlarla, okur yazar için büyük önem arz ediyor. Medyanın tarafsız kalması gerekirken belli bir oya yönelik, pozitif- negatif algıyı yaratmaya çalışması okuryazarı etkiliyor.
“Referandum sonucunu kararsız seçmen belirleyecek.”
Referandumdan önce başta Adil Gür ve Gezici araştırma şirketleri olmak üzere, pek çok anket sonucu kararsız seçmenin önemini işaret etti. Partiler doğal olarak son ana kadar kararsız seçmen için çalışırken, tarafsız yayıncılık ilkesinden uzak medya kuruluşları da onları sözcüleri gibi takip etti. Gazeteler dışında, televizyonda yer alan ana haber bültenleri ve tartışma programlarında da bunun pek çok örneği görülebilir.
Türkiye son gün bile “Evet mi, Hayır mı” diye Google’a sordu, “Referandum maddeleri” ni arattı:
Kararsız seçmenlerin psikolojik yaklaşımı:
Literatürde psikolojik yaklaşım veya Michigan Ekolü adı altında yer edinen seçmen yaklaşımına göre; “seçmenler parti kimliği ve siyasal partiye duyulan yakınlığa dayalı olarak oy kullanır. İdeolojik olarak oy kullanma durumu da bu yaklaşım altında incelenebilir.” Siyasal Pazarlamada Kararlı – Kararsız Seçmen Davranışı adlı tez çalışmasında B.Pınar Çelik de kararsız seçmenlerin bu tutumuna dikkat çekmiştir.
Anket şirketlerinin araştırma sonuçlarına baktığımızda da, genel seçim ve referandumlarda kararsız kalan seçmenler, oy verirken psikolojik olarak kendi fikirlerine yakın gördükleri ideolojiye (sağ, sol, liberal,vs) yöneliyor.
AYNI GÜNDEM, AYNI REFERANDUM, FARKLI HABERLER:
Twitter’da yaptığımız gazetelerin kelime analizinde, referanduma saatler kala tüm gazetelerin görmezden geldiği, öne çıkardığı ve gündeme getirdiği kavramlar dikkat çekiyor. Özellikle bazı kelimeler; kullanılma sıklıklarına ve haberlerine göre gazetelerin tarafsız kalmak yerine, algı yönetimine girip girmedikleri hakkında fikir veriyor. Görmezden gelinen haberlerin yanı sıra, özellikle altı çizilen haberler de yer alıyor.
SABAH GAZETESİ: FETÖ vurgusu
Hükümete yakınlığı ile bilinen Sabah Gazetesi’nin Twitter hesabında referandum günü ve öncesi yaklaşık 48 saatte toplam 203 paylaşımda bulunduğu görülüyor. Bu paylaşımlarda dikkat çeken ortak söz öbekleri var. Bunların özellikle birden fazla kez vurgulanmaya çalışıldığı ve altı çizildiği yorumu yapılabilir.
Örneğin; “tarihi referandum” “doğru oy nasıl kullanılır” “büyük sahtekarlık” bunlardan bazıları. Okurlara yapılan “yanıltıcı mühür ve doğru oy” kullanımına yönelik paylaşımlar dikkat çekiyor. Jargon olarak “Batı Medyası” genellemesi de dikkat çekenlerden. “Cumhurbaşkanı” da en çok kullanılan kelimelerden. Bunun dışında referandumdan “Evet”in çıkacağını söyleyen Adil Gür ismi 4 kez tekrarlanıyor. Söz konusu diğer gazete hesaplarına kıyasla özellikle Fethullahçı Terör Örgütü (FETÖ)’ne yönelik haberlerin paylaşımı öne çıkıyor.
MİLLİYET GAZETESİ: Terör vurgusu
Hükümete muhalif haberlere pek rastlayamadığımız Milliyet Gazetesi’nin Twitter hesabında yine aynı zaman aralığında 194 paylaşım yapılmış. Sabah Gazetesi ile zıt tandansda olmayan Milliyet’in farkı ise, “Hayır” oyu veren kesimden hiçbir isme neredeyse hiç yer vermemesi. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Başbakan Binali paylaşımlarından sonra en çok paylaşımların da futbol müsabakası olduğu görülüyor aynı oranda terör kelimesi de öne çıkıyor.
HÜRRİYET GAZETESİ: Benzer oranlar, yazar görüşü
Ana akım medyada görmemiz gereken, vatandaşı ilgilendiren pek çok hükumet karşıtı haberi Hürriyet Gazetesi’nde zaman zaman göremiyoruz. Referandum günü ve önceki yaklaşık 48 saatte Twitter’da toplam 293 paylaşımda bulunan hesapta öncelikle Cumhurbaşkanı Erdoğan, Muhalefet lideri Kılıçdaroğlu ve Başbakan arasında birbirine benzer kullanım oranları dikkat çekiyor. Evet ya da Hayır tarafının ezici bir vurgusundan söz edilemez. Dikkat çekenlerden bir diğeri “sandık” vurgusu ve gazetenin yazarı Ertuğrul Özkök’ün görüşlerinin paylaşılması. Bu noktada tarafsızlık sınırının ihlali söz konusu olabilir. Zira Yüksek Seçim Kurulu’nun referandum öncesinde altını çizdiği konulardan biri de yazar görüşlerinin paylaşılmaması. Sabah Gazetesi’nden farklı olarak “Kılıçdaroğlu” ve Milliyet Gazetesi’nden farklı olarak “Bahçeli” kelimelerinin kullanılması öne çıkıyor.
CUMHURİYET GAZETESİ: Yolsuzluk söylemi
Ana akım medyada sol tandansda duruş sergileyen Cumhuriyet Gazetesi’nin söz konusu zaman aralığında Twitter’da diğer üç gazeteye oranla daha fazla paylaşım yaptığı görülüyor: 316. Bu paylaşımlar arasında ortaya çıkan belirgin söz öbekleri ile iki haber vurgusunun yapıldığı görülüyor: “İBB’nin (İstanbul Büyükşehir Belediyesi) damadı” ve Hayır’cıların “ailesindeki kadınlar da helaldir” haberleri. Sabah Gazetesi ile benzer bir şekilde “seçmenlere son uyarı”ların yapılması dikkat çekiyor. “Bahçeli” kullanımının yanı sıra MHP’nin muhalif ismi Meral Akşener’in de diğer gazetelerin aksine burada daha çok öne çıktığı görülebilir.
SÖZCÜ GAZETESİ: Sandık vurgusu, Yazar görüşü
Diğer gazetelere oranla Twitter’da en düşük takipçi sayısına sahip olan Sözcü Gazetesi’nin koyu muhalif tavrı burada da dikkat çekiyor. Ele alınan beş gazete içerisinde açık ara en fazla paylaşımda (488) bulunan gazete, “Hayırlısı olsun” vurgusu ile tarafsızlık misyonunu sorgulatıyor. Dikkat çekici diğer haberlerin ekonomi ve sınır ötesi haberleri de kapsadığı görülüyor. Öne çıkan söz öbekleri arasında “Barzani’ye yakınlığıyla” “zengin fakir” “taksit tuzağı” “imara açılan” “elektrik faturası” yer alıyor. “Davutoğlu” kullanımı ile diğer gazetelerden ayrılırken, hangi durumlarda “oylar geçersiz sayılacak” başlıklı bilgilendirici haberleri ile Sabah ve Cumhuriyet Gazetesi ile benzeşiyor. Yazarı Yılmaz Özdil görüşlerinin sıkça referandum öncesi paylaşılması da YSK’nın seçim dönemi kurallarını hatırlatır nitelikte.
SOSYAL MEDYADA ALGI YÖNETİMİ:
dogrulukpayi.com medyada çıkan haberlerin, siyasiler tarafından verilen demeçlerin doğruluk payını ölçen bir platform. Platformun kurucusu Baybars Örsek’e sosyal medyada referandum döneminde özellikle otorite kabul edilen kurum/kişilerce manipülasyon ve algı yönetimine hizmet eden paylaşım örneklerini sorduk.
“Söz konusu seçim yasakları özellikle kamuoyu ölçümlerinin paylaşılmamasına yönelik bir hedef taşı da birçok anket firması bu yasağı deldi. Bunda gerek kağıt üzerinde olan cezaların çok düşük miktarlarda olması, gerekse de seçim/referandumdan bir iki gün önce açıklanan anket sonuçlarının kamuoyunda daha büyük ilgiliyle karşılanıyor olması da önemli. Referandumdan 1 gün önce %60’ın üzerinde evet çıkacağını açıklayan A&G Araştırma şirketinin niyetinin referandumu manipule etmek olduğu sanırım kamuoyunun geniş bir kesimi tarafından kabul ediliyordur. Yine tekrarlamak isterim ki herhangi bir medya yasağına seçim/referandum gerekçesiyle olumlu bakmıyorum. Anket şirketleri de istedikleri anketlerini, künye ve anketin ücretini ödeyen kişi/kurumu açıkladığı müddetçe istediği zaman yapabilir. Bunun sonuçlarını piyasa koşulları ve söz konusu firmanın kredibilitesindeki değişiklik sonucu iş yapabilme becerisi şekillendirmelidir.”
“BASIN ORGANLARI KUTUPLAŞMAYLA YANDAŞ HALİNE GELİYOR”
“Toplumun kutuplaşmasının en büyük yansıması medyada gözüküyor. Bu seçilen gazeteler de bu kutuplaşma sonucu okuyucuları ve diğer gazetelerin okuyucuları tarafından ‘yandaş’ ve ‘muhalif’ olarak etiketlenen yayın organları. Tespit edilen vurguların yapısı bu kutuplaşma içerisinde bu kurumların pozisyonlarını da belirler nitelikte.”
REFERANDUM SÜRECİNDE SİYASİLER DE YANLIŞ BİLGİ VERDİ
Siyasilerin referandum sürecinde yanıltan yanlış bilgileri de manipülasyonun boyutunu gözler önüne seriyor. Milli Eğitim Bakanı İsmet Yılmaz, “Cumhurbaşkanına verilen yeni hiçbir yetki yok.” diyebildi örneğin. Bu tamamıyla yanlış bir bilgiydi. Cumhurbaşkanı ve Başbakan makamlarının tek bir makamda birleştirilmesi, cumhurbaşkanına verilen yetkinin başkanlık makamıyla arttırılması referandum maddelerinde zaten belliydi, açıkça görülüyordu.
Doğruluk Payı’nın siyasilere yönelik bir çalışmasını burada bulabilirsiniz.
Metodoloji:
Söz konusu tweet’ler Twitter Archiver adlı Google eklentisi ile kazındı.
OpenRefiner adlı programla temizlendi.
Tagcrowd ile görselleştirildi.
Text Analyser ile söz öbekleri tablolaştırıldı.
Ayrıca Google Spreadsheets ve Google Trends’den veri ve görselleştirilmeleri için faydalanıldı.
Tabloların tamamına bu dosyadan ulaşabilirsiniz.
Kaynakça:
*http://www.birgun.net/haber-detay/ysk-ye-ohal-ayari-kanallara-ceza-veremeyecek-146242.html
*Kararsız seçmen anket ve haberleri
*http://www.hurriyet.com.tr/unlu-anketciden-kararsiz-secmen-aciklamasi-40421827
*http://geziciarastirma.com/haber_detay/68/SON%20REFERANDUM%20ANKET%C4%B0/
*http://www.mynet.com/haber/guncel/referandum-anketleri-ne-diyor-abdulkadir-selvi-kararsizlari-isaret-etti-2884702-1
*http://www.milliyet.com.tr/yazarlar/adil-gur/referandumun-kaderini-belirleyecek-2399273/
*http://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/referandum-sonucunu-onlar-belirleyecek-1778213/
*http://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/referandum-arastirmasinda-flas-sonuclar-1739564/
** Siyasal Pazarlamada Kararlı – Kararsız Seçmen Davranışı adlı tez çalışması / Başak Pınar Çelik
2.5.2 Kararsız seçmenlerin siyasal partiler açısından önemi:
http://www.academia.edu/20434987/Siyasal_Pazarlamada_Kararl%C4%B1_Karars%C4%B1z_Se%C3%A7men_Davran%C4%B1%C5%9F%C4%B1
http://www.dogrulukpayi.com/bulten/58eb7bbc81dad