Açık ErişimAçık VeriAraştırmaAraştırmacı Gazetecilik

Araştırmalar Susturulmuş Gazetecilerin Çalışmalarını Gündemde Tutuyor!

Gijn

Hindistan’daki “kum mafyasından” Guatemala’daki ferronikel endüstrisine ve Tanzanya’daki altın madenciliğine kadar, madencilik endüstrilerindeki perdeyi aralayan  gazeteciler susturuluyor.

Hindistan’da, yerel bir yetkilinin kum madenciliği işine karıştığı iddiasıyla ilgili yazılar yazan muhabir Jagendra Singh, 2015 yılında kasten ateşe verildiğini iddia ettikten sonra yanık yaralarından öldü. Guatemala’da gazeteci Carlos Choc, 2017’de su kirliliğini protesto eden bir balıkçının öldürülmesi  olayı. Tanzanya’nın Büyük Göller Bölgesi’nde, bir altın madeninde insan hakları ihlalleri iddialarını araştırırken bir düzine muhabir tehdit edildi.

Green Blood araştırması, yerel muhabirlerin artık yapamayacakları işi tamamlamak amacıyla 15 ülkede 40 gazeteciyi bir araya getirdi. Araştırma, haberciliği nedeniyle hayatları veya özgürlükleri tehdit altında olan gazetecilerin çalışmalarını sürdürmek ve yayınlamak için Paris merkezli kar amacı gütmeyen bir konsorsiyum olan GIJN üyesi Forbidden Stories tarafından yönetildi.

Forbidden Stories, 2017 yılında araştırmacı gazeteciler tarafından yolsuzluk, çevre suçları ve insan hakları ihlalleri gibi tehlikeli konularda haber yapainancıyla kuruldu. Forbidden Stories genel müdürü ve kurucusu Laurent Richard, “Grup olarak, basın düşmanlarına güçlü bir sinyal gönderebiliriz: haberciyi durdurdunuz, ancak mesajı durdurmayacaksınız.”

Sekiz  aydır yürütülen Green Blood projesi, Temmuz 2019’da 30 medya kuruluşu tarafından bir dizi araştırmanın koordineli olarak yayınlanması ve yakın zamanda Fransız televizyonunda bir belgesel dizisi  olarak yer almasıyla sonuçlandı. Soruşturma, Canon, Apple ve Nokia dahil olmak üzere teknoloji şirketlerinin Tanzanya altın madeni ile iş anlaşmalarını yeniden değerlendirme ve bir ferronikel madencilik şirketinin işletme haklarının Guatemala’da bir adalet mahkemesi tarafından askıya alınmasını sağladı.

Forbidden Stories’in Proje Yöneticisi Jules Giraudat, bu büyüklükte bir sınır ötesi araştırma yürütmenin her şeyden önce bir koordinasyon başarısı olduğunu söyledi.

Paris’teki ilk toplantıda, muhabirlere bilgileri güvenli bir şekilde paylaşmak için bir intranet sistemi kullanma eğitimi verildi. Takımın sayfaları, blog gönderilerini, toplantı notlarını ve dosyaları güvenli bir şekilde paylaşabileceği bir merkez oluşturan, iş birliğine dayalı yazılım Confluence kullanıldı. Kişisel çalışma alanlarını oluşturup, her aşamada parola korumalı erişim sağlanıyor.

Muhabirlere odaklanacakları üç ülke sağlandı.  Ardından kimlerin kimlerle çalışacağı planlanıp ekipler oluşturuldu.  Böylece  yeni bulguların olasılığını, sahadaki insanlarla iş birliği imkanını ve coğrafi erişimi hesaba katarak takip edecekleri konuları belirlediler.

Gizli bir toplantı, Yeşil Kan soruşturması için gazeteciler bir arada. Fotoğraf: Forbidden Stories
Gizli bir toplantı, Green Blood  soruşturması için gazeteciler bir arada. Fotoğraf: Forbidden Stories

Giraudat GIJN’e “[çevresel suçların] gerçekten küresel bir sorun olduğunu göstermek için üç farklı kıtadaki konuları seçtik” dedi.

Her ekipte, bazı gazeteciler araştırmaya odaklanırken, diğerleri sahada haber toplamaya odaklandı.  Araştırmacılar, sosyal medya analizi, uçuş takibi, video adli yöntemleri ve gelişmiş internet aramaları gibi bir araç kombinasyonu kullandılar. Yerdeki ekipler, gizli kaynaklardan oluşan bir ağ oluşturdu, çevre sensörleri kullanıldı ve halka açık kayıtlar ve şirket kayıtları kontrol edildi.

Tanzanya Altınını Kaynağa Kadar İzlemek

Madenden son alıcıya kadar tedarik zincirlerini takip etmek, araştırmacı gazetecilik için de  zor. ABD merkezli teknoloji devleri de dahil olmak üzere şeffaflık ihtiyacı önemli ancak şirketler metallerin geldiği madenleri listelerken rafinerilerin listelerine yer vermemeleri bir sorun. Bu, haber için açık şekilde görülen gri alandır. Haber burdadır!

Tanzanya'da bir altın madeni Fotoğraf: Forbidden Stories
Tanzanya’da bir altın madeni Fotoğraf: Forbidden Stories

Green Blood  gazetecilerinin sırlarını ortaya çıkarmak istediği altın madenlerinden biri, Tanzanya’nın Kuzey Mara bölgesinde yer almaktadır. Burada çok sayıda yabancı ve yerel gazeteci, insanlar tarafından söylenen iddiaları araştırmaya çalışırken Tanzanya yetkilileri tarafından tutuklanmış, tehdit edilmiş veya sansürlenmiştir. Hak ihlalleri yaşanmıştı. Green Blood projesinin bir parçası olarak, The Guardian‘ın da aralarında bulunduğu kanallar, kurbanların tanıklıklarını toplayarak yıllardır susturulanların seslerini duyurdu.

Ekip, bu kirli altının nihai alıcılarının hangi şirketler olduğunu araştırmaya karar verdi. Açık kaynak araçlar araştırma için önemli bir olanktı: gelişmiş Google aramaları, bir hipotez oluşturmalarına yardımcı olan mahkeme belgeleri ve tedarik zincirlerindeki dahili PowerPoint sunumları dahil olmak üzere yararlı ön materyaller ortaya çıkardı; izleyicileri, altının nereye uçabileceğine dair ipuçları sağladı; ve madeni işleten şirketin PR memurunun sosyal medya hesapları (gazetecilere herhangi bir suçu reddettiğini söyledi), uçak pistindeki özçekimleri ve uçakların yakın çekimlerini içeriyordu. Bu resimler sırayla hangi uçuşların izleneceği hakkında ek bilgi sağladı.

Bu bilgiler, mevcut kaynaklardan gelen bilgilerle çapraz referanslandı.

Ekip, bir kaynak tarafından ihbar edilmeden ve odak noktasını uluslararası bir endüstriyel ve ticari hizmetler grubunun parçası olan Hintli bir rafineriye doğru daraltmadan önce bir dizi yanlış yola saptı.

Son olarak, ekibin madenin şirketin tedarikçilerinden biri olduğuna dair onaya ihtiyacı vardı. Firma, bağlantıyı doğrulayan bir e-postaya yanıt verdi. Firmanın kendisi, “[madenle] ilişkilerini sonlandıracaklarına söz verdi  eğer insan hakları ihlalleri yaptıklarına dair makul bir risk tespit edersek.” dedi.

Onay sonrası aynı rafineriden yararlanan bazı teknoloji firmaları da tedarik ile iligli yeniden değerlendirme yapacaklarını taahhüt ettiler ayrıca bu süreçte Tanzanya hükümeti madene ceza verdi.

Guatemala’daki Kirlilik ve Protestocular

Guatemala'da bir maden fabrikası. Fotoğraf: Forbidden Stories
Guatemala’da bir maden fabrikası. Fotoğraf: Forbidden Stories

2011 yılında, uluslararası bir madencilik ve metal grubu, doğu Guatemala’nın tepelerinde yer alan ücra bir belediyeye geldi. Demir ve nikel alaşımını çok sayıda uluslararası çelik üretim şirketine satan bir ferronikel madenini devraldı ve madeni yerel yan kuruluşu aracılığıyla işletti.

Maya Q’eqchi topluluğu adlı yerel bir yerli grup, madenin gölü kirletmekten ve bölgenin dev ormanını kesmekten sorumlu olduğunu iddia etti. Topluluk sakinleri, bir zamanlar ağaçların durduğu gökyüzünde turuncu bir toz bulutunun yayıldığını görebildiklerini söylediler.

27 Mayıs 2017’de öfkeli göstericiler polise taş atarken, balıkçı Carlos Maaz vurularak öldürüldü. Guatemalalı yetkililer, yerel bir gazeteci olan Prensa Comunitaria Carlos Choc’un Maaz’ın cansız bedenini kameraya almasına rağmen, herhangi birinin öldüğünü yalanladı.

Gazeteci olay yerinden haber yapmak için yayına girdi ve daha sonra tehdit almaya başladı. Hakkında ceza soruşturması başlatıldı ve saklandı. (Devam etmekte olan bir dava ile karşı karşıya olan Choc, kendisini sindirmeye yönelik devam eden bir girişim olduğuna inandığı Nisan ayında evine girmiş ve ekipmanı çalınmıştı.)

Yeşil Kan projesi, Choc ile birlikte çalıştıktan sonra, Guatemalalı yetkililerin balıkçının ölümü hakkında “defalarca yalan söylediğini” bildirdi. Choc’un çektiği fotoğraflar ve videolar, ateş açan polis biriminden sorumlu memurun kimliğinin belirlenmesinde belirleyici rol oynadı. O güne ait video ve fotoğraflar değerli kanıtlar içeriyordu: memurların üniformaları polis şubesine götürdü; rozetler komut satırını belirledi; bir resme daha yakından bakıldığında, bir polis memurunun doğrudan balıkçılara silah doğrultduğunu ortaya çıkardı, bu da yetkililerin hiçbir polisin silah taşımadığı iddiasıyla çelişiyordu.

Açık kaynak araştırmacısı Youri van der Weide’nin yardımıyla Carlos Maaz’ın son anlarını bir araya getirdiler. Belgesel dizisinde ekip o gün komutanla görsel kanıtlarıyla yüzleşirken görülebilir. Tüm iddiaları yalanladı.

Gazeteciler ayrıca topluluğun artan çevresel endişelerini doğrulamak için yola çıktı. Madenin yakınındaki hava kalitesini bir ay boyunca, yüksek seviyelerde kaba partiküller gösteren bir çevresel sensör kullanarak test ettiler – bazıları Dünya Sağlık Örgütü’nün önerilerinden altı kat daha fazla.

Soruşturmanın ardından, Guatemala Anayasa Mahkemesi, operatörün çevreye herhangi bir zarar vermediğini kategorik olarak reddetmesine rağmen, fabrikadaki tüm operasyonların askıya alınmasına karar verdi. İlgili firmalardan biri, Green Blood soruşturmasının bir parçası olan yayınlardan biri olan Le Monde aleyhine, gazetenin öne sürdüğü iddiaların “kasıtlı olarak yanlış temsil edilen gerçeklere ve manipülatif varsayımlara dayandığını” söyleyerek hakaret davası açtı.

Hindistan’daki “Kum Mafyalarını” Araştırmak

Hindistan’da “kum mafyası”, inşaat endüstrisi için yasadışı kum madenciliğinden kazanç sağlayan bir dizi birey, kuruluş ve suçlu grupları ifade eder. Ülkede kum madenciliği büyük bir iş. Talep arzı geride bıraktıkça, kıyı kentleri erozyona ve yükselen deniz seviyelerine karşı giderek daha savunmasız kalıyor. Kum madenciliği endüstrisinin işleyişini ortaya çıkarmaya çalışan STK’lar ve gazeteciler bir dizi tehditle karşı karşıya kaldı.

Hintçe medyada deneyimli bir araştırmacı muhabir olan Jagendra Singh, Uttar Pradesh bölgesindeki kıdemli bir bakanın bu işle ilgilendiğini iddia eden makaleler yazdı. Haziran 2015’te ciddi yanıklarla hastaneye kaldırıldıktan kısa bir süre sonra kaydedilen bir video mesajında, rahatsız edici bir Singh politikacının destekçilerini onu öldürmeye teşebbüs etmekle suçladı. Daha sonra yaralarından öldü.

Olay, videoya rağmen intihar olarak nitelendirildi. Singh’in cenazesinin olduğu gün ailesi, cinayet ve kurban işleme komplosu iddiasıyla yasal bir şikayette bulundu. Daha sonra şikayeti geri çektiler.

Yasak Hikayeler, bakan, destekçileri ve Singh cinayeti arasındaki olası bağlantıları incelemek için halen “kum mafyasını” araştıran birkaç cesur muhabirden biri olan Sandhya Ravishankar ile işbirliği yaptı.

Hikayeyi araştırmanın anahtarı, kendileriyle Singh ailesi arasında güven tesis etmekti. Ravishankar, GIJN’e, “Yüzlerimizi görürlerse açılacaklarını düşündük,” dedi.

İşe yaradı ve Ravishankar’ın dediği gibi “baraj kırıldı”. Uluslararası gazetecilerden oluşan kolektif bir kolektifin koruması ile güvence altına alınan aile, şikayeti geri çekecekleri anlayışıyla üç milyon rupi (yaklaşık 40.000 dolar) nakit olarak kabul etmeye teşvik edildiğini söyledi.

İşlemi kanıtlayan herhangi bir belge olmadığı için ekip daha fazla tanıklık toplamak için yola çıktı.

Muhabirler gizli kameralar kullanarak Singh’in saldırıya tanık olan ama aynı zamanda olayların anlatımını geri çeken bir arkadaşıyla karşılaşmalarını belgelediler. Gazetecilerin yanına gelince kadın, “ağabeyi” olarak tanımladığı birini aradı. Kısa süre sonra Ravishankar, ziyaretlerinin kapsamını soran başka bir politikacıdan telefon aldığını söyledi.

Ravishankar ayrıca, memurların İlk Bilgi Raporunu sağlamadığı yerel bir polis karakolunda memurlarla karşı karşıya kaldığını, bir belgenin genellikle bir soruşturma açıldığında derlendiğini söyledi.

Sözcülerinin yorum taleplerini geri çeviren bakan, daha sonra meclisteki koltuğunu kaybetti ve kamu hayatından emekli oldu.

Tamil Nadu sahiline yakın yaşayan bir çiftçi. Bölgedeki kum mafyasının artmasıyla her şeyini kaybettiğini söylüyor. Fotoğraf: Forbidden Stories
Tamil Nadu sahiline yakın yaşayan bir çiftçi. Bölgedeki kum mafyasının artmasıyla her şeyini kaybettiğini söylüyor. Fotoğraf: Forbidden Stories

Kum tepeleri çekildikçe, deniz Hindistan’ın anakarasına daha da uzanıyor. Ravishankar, “kumun su kadar kıt hale geldiğini” ve gazetecilerin ortak çabasının Hindistan’da bu konu hakkında daha fazla farkındalık yaratmayı başardığını söyledi.

Bir muhabir olarak, ona işini sürdürmesi için daha fazla alan sağladı. Şimdi kendimi çok daha güvende hissediyorum, dedi. “[Kum mafyaları hakkında haber yapmak] beni çok endişelendiriyordu. Ama şimdi biliyorum ki, kötü bir şey olursa, benim için seslerini yükselten başka gazeteciler de olacak. ”


Federica Marsi insan hakları ve çevre konularını ele alan bağımsız bir gazetecidir. Çalışmaları Al Jazeera, Vice UK, Open Democracy, The Middle East Magazine ve Wired tarafından yayınlandı. City University of London’da gazetecilik okudu. 

 

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

*