Gazeteciler Rus muhalefet lideri Alexey Navalny’nin araştırma ekibinden neler öğrenebilir?
Geçen yıl Ekim ayında, Rusya’nın önde gelen muhalif figürü Alexey Navalny‘i temsil eden bir avukat, cebinde en az dört cep telefonuyla Rusya’nın tatil şehri Soçi’de turluyordu. Bu arada, bu cep telefonlarının sahipleri Karadeniz sahilinin 250 kilometre kuzeyinde şişme botlarda bekliyorlar ve Rusya’nın en gizli binalarından birine doğru kameralı drone fırlatmaya hazırlanıyorlardı. Navalny’nin kar amacı gütmeyen Yolsuzlukla Mücadele Vakfı (FBK) çalışanları sürekli devlet tarafından gözetlendikleri için sinyal izleme hilesi ile izlerini gizlemeye ihtiyaç duyuyorlar. Ve daha önce bu gizli bölgede yolsuzlukları araştırırken saldırıya uğramışlardı. Bu ayrıntılar, FBK araştırmadan sorumlu başkanı Maria Pevchikh ile GIJN ‘in yaptığı bu röportajla ortaya çıktı.
FBK’nin araştırma ekibinin üyesi Georgy Alburov, insansız hava aracını uçuşa yasak bir bölge tarafından korundukları anlaşılan bir yarımada olan Gelendzhik kasabası yakınlarındaki ormanlık bir yarımadaya yönlendirdi.
Havadan alınan görüntüler, FBK’nın Ocak 2021’de yayınlanan ve bu yarımadadaki 1,35 milyar dolarlık büyük saray kompleksini ortaya çıkardı. Kamu fonlarıyla yapılan suistimalleri ve Rusya Devlet Başkanı Putin’e yönelik yürütülen, “Putin için Saray” araştırma belgeseline götüren ipuçları sağladı. İki saatlik film, The New Yorker’dan Masha Gessen‘in “Dengesiz, takıntılı bir zihnin devasa bir lego projesi” olarak adlandırıldı.
Bir hafta içinde video 108 milyondan fazla görüntülendi. Aynı hafta, Rusya cumhurbaşkanlığına itiraz eden ve Ağustos ayında bir sinir gazı saldırısında zehirlenen Navalny, Kremlin tarafından suçlanarak iki yıl hapse mahkum edildi. Pevchikh, Navalny’nin FBK’daki beş çalışanının da hapiste olduğunu ve Alburov’un da suçlamalarla karşı karşıya olduğunu söyledi.
Çoğunluğu avukatlardan oluşan kar amacı gütmeyen kuruluşun açık bir siyasi hedefi var – devletin yolsuzluğunu durdurmak ve Putin’i iktidardan indirmek ancak yaptıkları gazetecilik değil. Yaptıkları araştırma niteliği taşısa da hiçbir profesyonel haber odasının dikkate alamayacağı kadar alaycı yorumlar içeren viral videolardan oluşuyor. FBK’ın web sitesi, grubun alenen politik çalışmalarını finanse ettiğini söylediği bireysel bağışçıları listeliyor.
Grup, Rusya’nın cesur araştırmacı gazeteciler topluluğu tarafından da eleştiriliyor. Rusya merkezli IStories haber platformunun editörü Roman Anin, Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’ne geçen yıl verdiği bir röportajda, FBK’daki müfettişlerin “gazetecilik standartlarına uymadıklarını ve asla karşı tarafı dinlemeye çalışmadıklarını” belirtiyor.
Ancak Anin, FBK’nin “muhtemelen ülkede araştırma yapan en etkili medya kuruluşu” olduğunu ve araştırmacı gazetecilerin FBK’nin yöntemlerinden öğrenmesi gerektiğini kabul ediyor.
Son yıllardaki düzinelerce olayda yapılan araştırma yöntemlerinin yaratıcılığı ve cesareti, gerçekten de diğer otokratik ve basın özgürlüğü sınırlı ülkelerdeki profesyonel gazeteciler için yararlı bilgiler sunuyor.
Pevchikh, “Siyasi bakış açımızı inkar etmek aptalca olur – araştırmacı gazeteciliği siyasi hedeflerimize ulaşmak için bir araç olarak kullanıyoruz” dedi.
Navalny, şartlı tahliye ihlali suçlamasıyla tutuklandığı ve daha sonra iki yıl hapis cezasına çarptırıldığına rağmen 17 Ocak’ta Almanya’dan Rusya’ya dönmeyi seçti. Pevchikh, “Alexey hepimize bu ülkeyi temsil etmenin gerçekte ne olduğuna dair bir örnek gösteriyor” dedi. Tabii ki, Rusya’ya döndüğünde [tutuklanacağının] neredeyse % 100 olduğunu anlamıştı. Onu çıkarmak için mümkün olan ve olmayan her şeyi yapacağız. ”
Organize Suç ve Yolsuzluk Raporlama Projesi’nin (OCCRP) Rusya bölge editörü olan deneyimli araştırmacı gazeteci Roman Shleynov, FBK’nin önemli araştırma konularına imza attığını kabul etti.
“Putin için Muhteşem Bir Saray” diyor.
Shleynov, “FBK ve Navalny harika bir iş çıkardı” dedi. “Bina hakkında yeni belgeler edindiler ve o sarayı destekleyen şirketlerin Putin’in arkadaşlarından, para işlemlerine yönelik çoğu ayrıntıları öğrendiler. Bu arkadaşlar çoğunlukla devlet şirketleriyle yapılan sözleşmelerden dolayı milyarlar kazandı. Video, Vladimir Putin’in büyük para transferleri ve olağanüstü varlıklar hakkındaki belgelere neden kendi imzasını atmasına gerek olmadığını canlı bir şekilde açıklıyor. ”
FBK’nın sadece iki tam zamanlıaraştırmacısı ve biri yakın zamanlı araştırmacısı var ve hapse atılan iki kamera operatörü de var. Navalny ise genellikle video belgeselleri yönettiyor ve anlatıyor.
Siyaset bilimi okuyan eski finans profesyoneli Pevchikh, ekibindeki hiç kimsenin araştırma konusunda resmi eğitim almadığını söyledi. FBK araştırmacıları, her proje için ihtiyaç duyulan yeni araçları veya becerileri belirler ve bunları anında öğrenir. Alburov, Navalny’nin Python hobisi olduğunu da belirtiyor.
Ekip, geçen yıl MarineTraffic ve FlightRadar gibi araçlardan gelen verileri Python’u kullanarak bir Rus devlet bankasının başkanı tarafından yapılan on milyon dolarlık romantik hediyeyi ortaya çıkardılar. Bankacının kamu fonlarını kullanarak gizli metresine verdiğine inandıkları bir yatın adını ve maliyetini arıyorlardı. Pevchikh, Python’u, kadına hediye edilen özel bir jet için varış tarihlerine denk gelen limanlardan deniz çıkışlarını aramak için kullandıklarını söyledi. Program, jetin geldiği tarihlerde dört liman kentinin hepsinde sadece bir yatın bulunduğunu ortaya çıkardı – özellikleri kadının Instagram’daki tatil görüntüleriyle eşleşen 62 milyon dolarlık bir “süper yat”.
Bu video neredeyse 12 milyon görüntülendi, Navalny’nin New York Central Park’taki bir bankta oturduğu unutulmaz bir anı, gizli aşıklar arasında bir aşk notunun yazılı olduğu, bankanın tam adıyla yer alıyor.
“Bu eğlenceli bir hikayeydi!” diyor Pevchikh. Dürüst olmak gerekirse, saray araştırması sıkıcıydı. Daha önce teknik olarak çok gelişmiş araştırmalar yaptık, ancak öyle oluyor ki Putin’in sarayı, yaptığımız en eski moda hikayeydi – sonsuz tapu sicil kayıtları ve sabır, işe yaradı. ”
Her şeyden önce, FBK ekibinin yaklaşımı sabır ve sağduyulu düşünme etrafında şekilleniyor. Pevchikh, “Araştırmacı gazetecilik genellikle yazılı bir formattır – Bellingcat gibi gelişmiş yayın kuruluşlarında bile böyle.” diyor. “Ancak bunu GIJN’de okuyan herkesi hikayeyi bir video haline getirmeyi tavsiye ederim.”
“Dünya değişti, insanlar bilgiyi farklı şekilde tüketiyor ve işinizin fark edilmesini ve etkileşimi istiyorsanız, iPhone’unuzu çıkarın ve filme alın” diye ekliyor. “YouTube’a gidin ve baskıda elde ettiğiniz görüntülemelerin 20, 30, 100 katını elde edin. Aynısı Botsvana veya Uganda’daki muhabirler için de geçerli – eğer bir haber yazabiliyorsanız, bir senaryo yazabilir ve bir video çekebilirsiniz. ”
Sarayda Yolsuzluk ve İsrafı Nasıl Ortaya Çıkardılar
Başlangıçta çocuk kamp alanı olarak belirlenmiş olan Putin’in saray kompleksi, şu anda 17.700 metrekarelik (190.000 kare) bir palazzo tarzı ana bina, birkaç bitişik lüks bina, geniş bir sera, bir anıt bahçesi ve içinde yeraltı tünelleri ve tesisleri ağını içeriyor. Ayrıca 68 hektarlık (168 dönüm) mülk.
FBK, saraydaki şaşırtıcı israfı göstermek için sızdırılan görüntüleri ve ayrıntılı kat planlarını elde etti: tavanlarda boyalı freskler; iki boyutlu bir sinema; bir kumarhane; egzotik dans direğine sahip bir nargile barı; tren odası; uçurumun önünde bir şarap tadım odası; video dans odası; mermer sütunlarla çevrili dev bir jakuzi. Belgesel, saray için kullanılan paranın resmi olarak hastaneler ve tıbbi cihazlara yönelik kamu fonlarından aktarıldığını belgeliyor.
Ve Pevchikh, belgelerin hepsinin “Mihail İvanoviç” olarak yansıtılan kişiye ait olduğunu bununda durumu “makul bir şüphenin ötesinde” gösteriyor diyor- Vladimir Putin tarafından kullanılan vitrin isim diyor.
Araştırmayı yürütürken hangi yöntemlerin kullanıldığını sorululduğunda Pevchikh şöyle yanıtlıyor:
-Saray alanı için on yıldan fazla tapu sicil belgeleri toplandı ve arşivlendi, zaman içindeki değişikler dikkatlice not edildi ve düzinelerce ek tapu kaydı talebinde bulunuldu. Karşılaştırıp sorular sorduk: Evin mevzuatta olan adını değiştirdiler mi? Metrekaresi nedir? Avukatlar kimler? Süreci yürüten şirketler kimler?
-Hem israfın düzeyini hem sarayın boyutunu göstermek için FBK ekibi 3D modelleme şirketi kiraladı. Pevchikh, verileri bir 3B modele entegre etmenin ekip için bir ilk olduğunu söyledi. Ekip bilinçli olarak her araştırma için yeni teknikler kullandıklarını, bunun eğlenceli olduğunu belirtiyor.
-2020’de sızıntılara dayanarak saray alanında bir şeyler olduğuna dair bir önsezi üzerine bir drone konuşlandırıldı. Görüntüler, pahalı bir tadilatın sürdüğümü ortaya çıkardı. FBK araştırmalarının ayırt edici özelliği havadan video, yeni içgörüler elde etmek ve izleyicilerin ilgisini çekmek için kullanıyor olmaları. Dronlardan önce FBK, politikacıların evlerini filme almak için ara sıra bir yamaç paraşütü pilotu ile çalışıyordu.
-Telegram sohbet robotları kullanıldı. Araştırma büyük ölçüde düşük teknolojili olsa da, ekip zaman zaman araç kayıt numaraları ve trafik cezası kayıtları gibi veri öğelerinden kaynaklar ve hedefler için iletişim bilgileri almak için getContact gibi Telegram botlarını kullandı. Pevchikh, “Google aracılığıyla kolayca erişilemeyen bilgileri bulmanızı sağlayan bir dizi Telegram botu var” dedi. “Rusya’da son derece yaygın. ”
-Mülkün üçüncü helikopter pistinin neden üç yeraltı girişi olan geniş bir tümseğe dönüştürüldüğünü anlamak için helikopter pisti alanının bir uydu fotoğrafı kesin mesafe için kalibre edildi. 56 metreye 26 metre (185’e 85 fit) alanı, altına tam ölçekli bir buz hokeyi pistinin inşa edildiği ortaya çıkarıldı; müteahhitler tarafından daha sonra teyit edildi.
-Sosyal medya bağlantıları haritalandı. Ekip, projeyle ilgili her vekalet belgesinde belirtilen her isme odaklandı ve her bireyin profesyonel ve sosyal ağları araştırıldı.
-İzleri kapatmak. Ekip, hareketlerinin sürekli olarak gözetim altında tutulduğunun bilincinde oldukları için, SIM kartları değiştirme ve yazıcı telefonları kullanarak temel karşı gözetim taktiklerini kullandı.
-Çevrimiçi olmak. Bulunması zor mobilyaları fiyatlandırmak için çevrimdışı çalışma yürütüldü. Ekip, mobilyaların maliyetini ölçmek için, kat planlarında bulunan bir logodan belirledikleri özel bir İtalyan tasarımcıdan bir kağıt katalog elde etmek için müşteri gibi davrandı. Temin ettikleri verileri işçilerin sosyal medyada paylaştıkları fotoğraflarla karşılaştırdılar. Bundan, örneğin bir deri kanepeyi 27.000 $ ve bir içecek masasını 54.000 $ olarak fiyatlandırdılar.
Hepsini bir araya getirmek aylar sürdü. 3D modellemenin yanı sıra, tüm video prodüksiyonu şirket için de uzun sürdü. Nihayetinde saray filmi “saf saçmalık” olarak nitelendirmiş olsa da, video 110 milyon görüntülenme aldı ve Kremlin bu tartışmayı kaybediyor gibi duruyor.
Rowan Philp, GIJN’de muhabir. Rowan eskiden Güney Afrika’nın Sunday Times gazetesinin baş muhabiriydi. Dış haberler muhabiri olarak dünya çapında iki düzineden fazla ülkeden haberler, siyaset, yolsuzluk ve çatışmalar hakkında haber yaptı.